Dr. Özgür Deniz Tezcan
Kinidarya, içinde onbinden fazla tür hayvanı barındıran son derece renkli bir filumdur. Denizanaları, anemonlar, mercanlar, deniz kalemleri, kutu denizanaları çok farklı şekillere sahip olsalar da hepsi kinidarya filumunun farklı kollarında incelenir. Bu birbirinden renkli canlıların en önemli ortak özelliği zehirli bir organel olan nematokiste sahip olmalarıdır. Nematokistler, içlerinde zehir barındıran minik kapsülcüklerdir.
Bu kapsüller tetiklendiğinde içlerinde ters dönmüş bir çorap gibi istiflenmiş kılcal tübü tıpkı bir zıpkın gibi fırlatır. Bu olay doğadaki en hızlı olaylardan biridir. Bu kılcal tübün hızlanması 5.5 G’ye ulaşabilir. Bu hızlanma Beretta 9 mm mermi çekirğinin hızlanmasından 10 kat fazladır. Bu tübün ucu 80 nanometrekare kadar sivri olabilir yani dört DNA sarmalının çapı kadar. Bu yüksek hız ve sivri uç sayesinde temas noktasında 7 GPa basınç üretebilir. Bu basınç grafitten yapay elmas üretmek için gerekli basınçtan büyük bir basınçtır.
Knidli canlılar nematokist denen bu zehirli organellerini kullanarak avlanabilir, kendilerini koruyabilir ve bulundukları yere tutunabilirler.
İlkyardımla ilgili genel bilgiler
Kinidarya zehirlerini etkisiz hale getiren bir ilaç veya yöntem henüz bilinmemektedir. Bununla beraber zehirlenmenin ilerlemesini durdurmak ve şikayetlerin bir an önce geçmesini sağlamak mümkündür. Denizanası veya başka bir knidli canlı ile temas durumunda bu canlıların dokunaçları deriye yapışıp kalır. Bu dokunaçlarda bulunan nemetokistlerin önemli bir bölümü henüz açılmamıştır. Açılmamış nematokistlerin açılması zehirlenmenin şiddetini arttırır. Bu yüzden henüz açılmamış nematokistler mümkün olduğu kadar çabuk deriden uzaklaştırılmalı veya açılmaları engellenmelidir.
Nematokistleri patlatmadan deriden uzaklaştırmanın en güvenli yolu deniz suyu kullanmaktır. Deniz suyu ile uzaklaştırılamayan dokunaçlar cımbız yardımı ile uzaklaştırılabilir. Canlının temas ettiği yere traş köpüğü uygulanarak künt kenerlı bir cisimle (kredi kartı veya bıçağın sırt kısmı) sıyrılarak da nazikçe uzaklaştırılabilir. Sert temas (ovma, kaşıma gibi) veya tatlı su ile yıkama nematokistlerin yoğun şekilde açılmasına neden olduğu için bu gibi uygulamalardan kaçınılmalıdır.
Bazı kimyasalların nematokistlerin açılmasını engellediği gösterilmiştir. Bunlardan %5 asetik asit (sirke) C. fleckeri nematokistlerini etkin şekilde etkisiz hale getirir. Bu yüzden, kübozoa grubu kinidoid zehirlenmelerine ilk yardımda sirke uygulaması, standart tedavinin bir parçası olarak yerini almıştır.
Sirke uygulamasının diğer kinidoid zehirlenmelerindeki yeri tartışmalıdır. Sirkenin Phsalia sp., Pelagia noctulica, Lytocarpus philippinus ve Cyanea capillata nematokistlerini tetiklediği gösterilmiştir. Bu nedenle araştırmacıların bir kısmı sirkenin tüm denizanası ve kinidoid zehirlenmelerinde değil, sadece kübozoa grubu denizanalarında kullanılmasını önermektedir. Kübozoa dışındaki zehirlenmelerde nematokistleri stabilize etmek için son dönemde öne çıkan topikal (cilde bir losyon gibi dışarıdan uygulama) %1 lidokain uygulaması ümit vaat etmektedir.
Kinidarya zehirlenmelerinin çoğunda önde gelen şikayet ağrıdır. Ağrının giderilmesi için en etkili ilkyardım, sıcak uygulamasıdır. Etkilenen bölgenin 20-40 dakika boyunca 43-45 derece santigrad sıcaklığındaki suya batırılması vakaların çoğunda ağrıyı kontrol altına almak için yeterlidir. Suyun sıcaklığı derece ile kontrol edilemiyorsa “elin içinde tutulabildiği, tahammül edilebilen en yüksek sıcaklık” ölçü olarak kullanılabilir.